11.05.2021 r. odbyło się długo wyczekiwane przez Frankowiczów posiedzenie całej Izby Cywilnej Sądu Najwyższego w sprawie zagadnień prawnych dotyczących kredytów denominowanych i indeksowanych w walutach obcych. Pytania skierowała 29 stycznia Małgorzata Manowska, pierwsza prezes SN. Termin posiedzenia był przekładany już dwukrotnie. I choć tym razem posiedzenie się odbyło, uchwała SN nie zapadła.
SN: Uchwała Izby Cywilnej z dn. 11.05.2021 (sygn. III CZP 11/21)
29 stycznia 2021 w związku z ujawnionymi rozbieżnościami w wykładni przepisów prawa w orzecznictwie Sądu Najwyższego i sądów powszechnych, w celu zapewnienia jednolitości orzecznictwa, pierwsza prezes SN Małgorzata Manowska skierowała pytania do całej Izby Cywilnej SN. Pytania te dotyczą zagadnień prawnych związanych z kredytami denominowanymi i indeksowanymi w walutach obcych (sygn. III CZP 11/21). Treść pytań była następująca
- Czy w razie uznania, że postanowienie umowy kredytu indeksowanego lub denominowanego odnoszące się do sposobu określania kursu waluty obcej stanowi niedozwolone postanowienie umowne i nie wiąże konsumenta, możliwe jest przyjęcie, że miejsce tego postanowienia zajmuje inny sposób określenia kursu waluty obcej wynikający z przepisów prawa lub zwyczajów?
- Czy w razie niemożliwości ustalenia wiążącego strony kursu waluty obcej w umowie kredytu indeksowanego do takiej waluty umowa może wiązać strony w pozostałym zakresie?
- Czy w razie niemożliwości ustalenia wiążącego strony kursu waluty obcej w umowie kredytu denominowanego w walucie obcej umowa ta może wiązać strony w pozostałym zakresie?
- Czy w przypadku nieważności lub bezskuteczności umowy kredytowej, w wykonaniu której bank wypłacił kredytobiorcy całość lub część kwoty kredytu, a kredytobiorca dokonywał spłat kredytu, powstają odrębne roszczenia z tytułu nienależnego świadczenia na rzecz każdej ze stron, czy też powstaje jedynie jedno roszczenie, równe różnicy spełnionych świadczeń, na rzecz tej strony, której łączne świadczenie miało wyższą wysokość?
- Czy w przypadku nieważności lub bezskuteczności umowy kredytowej z powodu niedozwolonego charakteru niektórych jej postanowień, bieg przedawnienia roszczenia banku o zwrot kwot wypłaconych z tytułu kredytu rozpoczyna się od chwili ich wypłaty?
- Czy, jeżeli w przypadku nieważności lub bezskuteczności umowy kredytowej którejkolwiek ze stron przysługuje roszczenie o zwrot świadczenia spełnionego w wykonaniu takiej umowy, strona ta może również żądać wynagrodzenia z tytułu korzystania z jej środków pieniężnych przez drugą stronę?
Pierwszy termin posiedzenia Izby Cywilnej SN zaplanowano na 25 marca, jednak 17 marca przesunięto go na 13 kwietnia. Kolejna zmiana terminu posiedzenia wiązała się z zachorowaniem na Covid-19 i pobytem prezes Manowskiej w szpitalu, a także z oczekiwaniem na wyrok TSUE w sprawie C-19/20 z dn. 29 kwietnia 2021. Tym razem 9 maja na profilu SN pojawił się komunikat informujący o tym, że 11 maja 2021 o godzinie 10:00 zaplanowane jest posiedzenie niejawne składu pełnej Izby Cywilnej dla rozpoznania wniosku PPSN z dnia 29 stycznia 2021 r., podczas którego ma dojść do rozstrzygnięcia zagadnień prawnych dotyczących tematyki kredytów denominowanych i indeksowanych w walutach obcych (sygn. akt: III CZP 11/21).
– Te pytania mają rozstrzygnąć najważniejsze wątpliwości związane z kredytami walutowymi – powiedział sędzia Aleksander Stępkowski, rzecznik SN. – A sprawa budzi od kilku lat emocje. Konsekwencją podjęcia uchwały będzie jednolite orzecznictwo: sądy będą wiedziały, jak orzekać. Do tej pory ujawniły się w tym zakresie rozbieżności, a nawet sprzeczności. – czytamy na portalu Prawo.pl.
Uchwała SN nie zapadła
Wyczekiwana przez Frankowiczów i banki uchwała nie zapadła. Izba Cywilna SN odroczyła posiedzenie bezterminowo, a pod postanowieniem podpisali się wszyscy sędziowie. Jednocześnie – jak informuje rzecznik prasowy – SN zwrócił się z prośbą o zajęcie stanowiska do pięciu instytucji: Rzecznika Praw Obywatelskich, Rzecznika Praw Dziecka, Prezesa Narodowego Banku Polskiego, Komisję Nadzoru Finansowego oraz Rzecznika Finansowego. Wspomniane instytucje mają 30 dni na podjęcie decyzji. Co ciekawe o zdanie nie spytano Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów (UOKiK), który najwięcej wie o niedozwolonych klauzulach w umowach kredytów walutowych.
W dniu 11 maja 2021 r. skład całej Izby Cywilnej Sądu Najwyższego, rozpatrując na posiedzeniu niejawnym wniosek Pierwszego Prezesa SN z dnia 29 stycznia 2021 r. o rozstrzygnięcie rozbieżności w wykładni przepisów prawa występujących w orzecznictwie sądów powszechnych i Sądu Najwyższego, dotyczących kredytów indeksowanych i denominowanych w walutach obcych postanowił zawiadomić o toczącym się postępowaniu Rzecznika Praw Obywatelskich i Rzecznika Praw Dziecka oraz zwrócił się o zajęcie stanowiska przez te podmioty odnośnie zagadnień prawnych objętych wnioskiem Pierwszego Prezesa SN.Ponadto Sąd Najwyższy postanowił zwrócić się o zajęcie takiego stanowiska przez Prezesa Narodowego Banku Polskiego, Komisję Nadzoru Finansowego oraz Rzecznika Finansowego.
Brak uchwały SN to wbrew oficjalnym deklaracjom nie chęć poznania stanowisk m.in. Rzecznika Praw Dziecka, który z kredytami walutowymi nie miał wiele wspólnego, a kapitulacja SN, która może wynikać z konfliktu toczącego się między sędziami. Części z nich zależy na podważeniu wyboru na sędziego i prezesa SN Małgorzaty Mankowskiej, w efekcie czego nie miałaby ona prawa zadawania pytań. Ponadto uważa się (choć nie wszyscy sędziowie podzielają ten pogląd), że prezes nie powinna kierować pytań do pełnego składu Izby cywilnej, jeśli nie ma rozbieżnych uchwał siódemkowych. Niektórzy sędziowie czekają też prawdopodobnie na pisemne uzasadnienie uchwały Izby Cywilnej SN z dnia 7.05.2021.
W tej sytuacji wskazówką dla polskich sądów nadal pozostają wyroki TSUE i najnowsza, piątkowa uchwała siedmiu sędziów Izby Cywilnej SN.
Uchwała Izby Cywilnej SN z dn. 07.05.2021 (syg. III CZP 6/21)
W miniony piątek odbyło się posiedzenie Izby Cywilnej SN w tzw. starym składzie: Dariusz Zawistowski, Paweł Grzegorczyk, Monika Koba, Grzegorz Misiurek, Anna Owczarek, Roman Trzaskowski (sędzia sprawozdawca) i Agnieszka Piotrowska dotyczące kredytów walutowych, które dało odpowiedź na pytania prawne zadane przez prof. Mariusza Goleckiego, Rzecznika Finansowego. Pytania dotyczyły sposobu rozliczenia się stron umowy po uznaniu jej za nieważną:
Czy w przypadku:
a) stwierdzenia przez sąd nieważności umowy kredytu denominowanego lub indeksowanego w walucie obcej lub
b) uznania za niedozwolone postanowień umownych przewidujących indeksację kredytu do waluty obcej, gdzie po usunięciu z niej postanowień niedozwolonych umowa kredytu nie może być dalej wykonywana, stronom umowy przysługują roszczenia, o których mowa w przepisie art. 410 § 2 k.c. w zw. z art. 405 k.c.?”
W przypadku odpowiedzi pozytywnej na powyższe pytanie:
„Czy świadczenia nienależne stron powstają w wyniku:
a) odpadnięcia podstawy prawnej (conditio causa finita), czy też
b) nieważności czynności prawnej zobowiązującej do świadczenia (conditio sine causa)?
Siedmiu sędziów SN podjęło uchwałę, w której czytamy:
1. Niedozwolone postanowienie umowne (art. 3851 § 1 k.c.) jest od początku, z mocy samego prawa, dotknięte bezskutecznością na korzyść konsumenta, który może udzielić następczo świadomej i wolnej zgody na to postanowienie i w ten sposób przywrócić mu skuteczność z mocą wsteczną.
2. Jeżeli bez bezskutecznego postanowienia umowa kredytu nie może wiązać, konsumentowi i kredytodawcy przysługują odrębne roszczenia o zwrot świadczeń pieniężnych spełnionych w wykonaniu tej umowy (art. 410 § 1 w związku z art. 405 k.c.). Kredytodawca może żądać zwrotu świadczenia od chwili, w której umowa kredytu stała się trwale bezskuteczna.
3. Nadaje uchwale moc zasady prawnej.
Prawnicy i kredytobiorcy czekają na pisemne uzasadnienie uchwały, jednak już teraz można przyjąć, iż jest ona korzystna dla Frankowiczów. Uchwała uzyskała moc zasady prawnej, a więc zapewnia przewidywalność linii orzeczniczej. Zgodnie z tą uchwałą, jeśli sąd uzna umowę kredytową za nieważną, każda ze stron rozlicza się osobno. Przedawnienie roszczeń banku należy zaś liczyć nie od momentu zawarcia umowy, a od tego, kiedy jej bezskuteczność stała się definitywna.
SN uznał, że postanowienie uznawane za abuzywne (bezskuteczne) od początku nie jest wiążące. Skuteczność może mu przywrócić świadoma i wolna zgoda konsumenta, która przywraca mu skuteczność z mocą wsteczną. Tym samym SN podtrzymuje stanowisko, iż roszczenia banku i konsumenta są niezależne i nie ulegają automatycznie wzajemnej kompensacji.
