22 kwietnia 2021 r. Trybunał Sprawiedliwości UE ponownie stanął po stronie konsumenta. Sprawa C-485/19 dotyczyła bezpodstawnego wzbogacenia się kredytodawcy kosztem kredytobiorcy na skutek istnienia w umowie niedozwolonych klauzul. TSUE uznał, iż zasada skuteczności prawa UE stoi na przeszkodzie regulacjom krajowym, które wiążą rozpoczęcie biegu terminu przedawnienia z chwilą nienależnego uiszczenia świadczenia przez konsumenta.
Wyrok TSUE w sprawie C-485/19
Przedawnienie roszczeń konsumenta przeciwko kredytodawcy nie może rozpocząć biegu w tym samym dniu, w którym konsument spełnił świadczenie, tj. zapłacił nienależną ratę. Z wyroku TSUE:
"W niniejszej sprawie pierwsze zadane pytanie należy rozumieć co do istoty jako służące ustaleniu, czy zasadę skuteczności należy interpretować w ten sposób, że stoi ona na przeszkodzie krajowemu uregulowaniu przewidującemu, że wytoczone przez konsumenta powództwo o zwrot kwot nienależnie wypłaconych na podstawie nieuczciwych warunków umownych w rozumieniu dyrektywy 93/13 lub warunków sprzecznych z wymogami dyrektywy 2008/48 podlega trzyletniemu terminowi przedawnienia rozpoczynającemu bieg w dniu, w którym nastąpiło bezpodstawne wzbogacenie."
Kredytobiorca z założenia nie ma takiej świadomości prawnej, jak bank będący przedsiębiorcą i powinien być uznany za słabszą stronę stosunku prawnego. Należałoby założyć, że większość kredytobiorców przez długi czas rozłożonej na lata spłaty kredytu nie ma świadomości, iż w ich umowie znajdują się klauzule niedozwolone. Z tego powodu termin przedawnienia roszczeń, wynikających z niedozwolonych postanowień umownych, rozpoczyna się nie w momencie zapłaty nienależnej raty, ale wtedy, gdy kredytobiorca dowiaduje się, że w jego umowie znajdują się klauzle abuzywne.
Przedawnienie roszczeń kredytobiorcy
W uzasadnieniu wyroku Trybunał Sprawiedliwości UE wyraził pogląd, iż istnieje niebezpieczeństwo, że konsument może nie mieć możliwości samodzielnej oceny, czy warunki umowy są uczciwe, a tym samym nie posiada świadomości ich nieuczciwego charakteru. W związku z powyższym niemożliwym jest dochodzenie przez niego uprawnień, jakie przyznaje mu prawo UE w wyznaczonym w tym celu terminie. Zasady proceduralne, które wymagają by konsument wytoczył powództwo w terminie trzech lat od dnia, w którym nastąpiło bezpodstawne wzbogacenie, w sytuacji gdy do owego wzbogacenia może dojść w trakcie wykonywania umowy przez długi okres czasu, sprawiają, że korzystanie przez konsumenta z jego praw jest nadmiernie utrudnione. Tym samym naruszona zostaje zasada skuteczności.
W poszczególnych punktach uzasadnienia wyroku czytamy:
Pkt. 60 Jednakże, jeśli chodzi, po trzecie, o moment rozpoczęcia biegu badanego terminu przedawnienia, w okolicznościach takich jak okoliczności sprawy w postępowaniu głównym zachodzi istotne niebezpieczeństwo, że zainteresowany konsument nie powoła się w wyznaczonym w tym celu terminie na uprawnienia, jakie przyznaje mu prawo Unii (zob. podobnie wyrok z dnia 5 marca 2020, r. OPR-Finance, C-679/18, EU:C:2020:167, pkt 22 i przytoczone tam orzecznictwo), co czyniłoby niemożliwym dochodzenie przez niego tych uprawnień.
Pkt. 61 Jak wynika bowiem z wyjaśnień udzielonych przez sąd odsyłający, w szczególności w odniesieniu do jego pytania pierwszego, przewidziany w § 107 ust. 2 kodeksu cywilnego trzyletni termin rozpoczyna bieg od dnia, w którym nastąpiło bezpodstawne wzbogacenie, a uprawnienie do wniesienia powództwa się przedawnia nawet w wypadku, gdy konsument nie jest w stanie sam ocenić, czy warunek umowny ma nieuczciwy charakter lub nie miał świadomości nieuczciwego charakteru takiego warunku.
Pkt. 62 W tym względzie należy mieć na uwadze okoliczność, że konsumenci znajdują się w gorszym położeniu niż przedsiębiorca, zarówno pod względem możliwości negocjacyjnych, jak i ze względu na stopień poinformowania oraz że możliwe jest, iż konsumenci nie mają świadomości zakresu przysługujących im praw wynikających z dyrektywy 93/13 lub z dyrektywy 2008/48 lub ich nie rozumieją (zob. podobnie wyroki: z dnia 9 lipca 2020 r., Raiffeisen Bank i BRD Groupe Société Générale, C-698/18 i C-699/18, EU:C:2020:537, pkt 65 –67, z dnia 16 lipca 2020 r., Caixabank i Banco Bilbao Vizcaya Argentaria, C-224/19 i C-259/19, EU:C:2020:578, pkt 90 i przytoczone tam orzecznictwo).
Pkt. 63 Tymczasem, jak co do istoty zauważył rzecznik generalny w pkt 71 – 73 opinii, umowy o kredyt, takie jak umowa sporna w postępowaniu głównym, są zazwyczaj wykonywane przez okres o znacznej długości, a w związku z tym, jeśli zdarzeniem rozpoczynającym bieg trzyletniego terminu przedawnienia jest każda płatność dokonana przez kredytobiorcę, czego ustalenie należy do sądu odsyłającego, to może się zdarzyć, że w ramach umowy wykonywanej przez okres przekraczający trzy lata poszczególne roszczenia tego kredytobiorcy ulegną przedawnieniu, zanim umowa dobiegnie końca, co oznacza, że taki system przedawnienia może systematycznie pozbawiać konsumentów możliwości dochodzenia zwrotu płatności, dokonanych na podstawie warunków umownych sprzecznych z tymi dyrektywami.
Pkt. 64 W konsekwencji należy uznać, że zasady proceduralne takie jak będące przedmiotem postępowania głównego – które wymagają by konsument wytoczył powództwo w terminie trzech lat od dnia, w którym nastąpiło bezpodstawne wzbogacenie, w sytuacji gdy do takiego wzbogacenia może dojść w trakcie wykonywania umowy przez okres o znacznej długości – czynią nadmiernie utrudnionym korzystanie z praw przyznanych konsumentowi przez dyrektywę 93/13 lub przez dyrektywę 2008/48, naruszając tym samym zasadę skuteczności (zob. analogicznie wyroki: z dnia 9 lipca 2020 r., Raiffeisen Bank i BRD Groupe Société Générale, C-698/18 i C-699/18, EU:C:2020:537, pkt 67 i 75, z dnia 16 lipca 2020 r., Caixabank i Banco Bilbao Vizcaya Argentaria, C-224/19 i C-259/19, EU:C:2020:578, pkt 91).
Wyrok Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej potwierdza stanowisko reprezentowane wcześniej w orzecznictwie Trybunału. Zadaniem pełnomocników jest przekonanie polskich sądów do stosowania w orzecznictwie zasady dotyczącej przedawnień, która chroni konsumenta przed nieuczciwymi praktykami przedsiębiorców.
Źródła:
WYROK TRYBUNAŁU (pierwsza izba) z dnia 22 kwietnia 2021 r. (*) https://bit.ly/3vd7in1
